Du lịch cộng đồng là gì? Điều kiện phát triển du lịch cộng đồng ở Việt Nam

Một trong những điều tuyệt vời nhất của du lịch là tìm hiểu và hiểu về một nền văn hóa khác cũng như tìm hiểu thêm về hành tinh tuyệt vời của chúng ta. Trên thực tế, du lịch không chỉ mang lại cho du khách cái nhìn sâu sắc thực tế về bản sắc văn hóa và cuộc sống địa phương mà đồng thời cũng mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng địa phương. Bạn có thể đã nghe nói nhiều về du lịch có trách nhiệm, nhưng du lịch dựa vào cộng đồng là một khái niệm mới mẻ hơn nhiều. Trong bài viết này, chúng ta hãy xem xét kỹ hơn du lịch cộng đồng là gì và loại hình du lịch này có thể mang lại lợi ích như thế nào cho cả người dân địa phương và du khách cũng như làm thế nào để phát triển loại hình du lịch cộng đồng tại Việt Nam. Cùng tìm hiểu nhé!

Khái niệm du lịch cộng đồng là gì?

Du lịch cộng đồng (Tiếng Anh: Community Based Tourism) hay còn được biết đến với tên gọi là du lịch dựa vào cộng đồng đang được biết đến như một giải pháp của sự phát triển bền vững. Nguồn gốc thuật ngữ du lịch cộng đồng được cho là xuất phát từ hình thức du lịch làng bản từ những năm 1970. Du lịch dựa vào cộng đồng đã được hình thành và phát triển tại các quốc gia khu vực châu Phi, Mỹ La Tinh, châu Úc vào thập kỷ 80 và 90 của thế kỷ XX. 

Tùy theo góc nhìn và quan điểm nghiên cứu khác nhau, có rất nhiều quan điểm về khái niệm về du lịch cộng đồng được đưa ra trên thế giới và cả tại Việt Nam. Một số khái niệm nổi bật như sau:

Theo nhà nghiên cứu Nicole Hausle và Wollfgang Strasdas (2009), du lịch dựa vào cộng đồng là loại hình du lịch mà sự phát triển và quản lý chủ yếu dựa vào nguồn lực là người dân địa phương. Đồng thời, lợi ích kinh tế có được từ hoạt động du lịch cộng đồng sẽ được giữ lại cho nền kinh tế địa phương.

Theo Responsible Ecological Social Tours Project (REST), du lịch cộng đồng là phương thức du lịch có tính đến tính bền vững về môi trường và văn hóa xã hội. Nó được quản lý và sở hữu bởi cộng đồng, vì cộng đồng, với mục đích tạo điều kiện cho du khách nâng cao nhận thức và tìm hiểu về cộng đồng và cách sống của địa phương.

Tại Việt Nam, một số định nghĩa nổi bật về khái niệm du lịch cộng đồng cụ thể như sau:

Theo Tiến sĩ Võ Quế, du lịch cộng đồng là phương thức phát triển du lịch mà trong đó cộng đồng dân cư địa phương sẽ đứng ra tổ chức và chịu trách nhiệm cung cấp các loại dịch vụ du lịch. Đồng thời chính họ cũng sẽ tham gia vào công tác bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, môi trường và văn hóa địa phương. Hơn nữa, chính cộng đồng địa phương sẽ được hưởng các quyền lợi về cả vật chất và tinh thần từ việc phát triển du lịch và bảo tồn thiên nhiên.

Từ việc xem xét các khái niệm trên, ta có thể rút ra kết luận du lịch cộng đồng là hoạt động du lịch bền vững cho phép du khách kết nối chặt chẽ với cộng đồng địa phương mà họ đến thăm. Loại hình du lịch này dựa vào cộng đồng địa phương để mang lại cho du khách những trải nghiệm đa dạng về phong tục, tín ngưỡng, văn hóa và tương tác với cộng đồng địa phương. Từ đó giúp du khách có được cái nhìn sâu sắc về văn hóa và cuộc sống hàng ngày của họ. Cộng đồng sẽ trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch như khai thác, quản lý và bảo tồn nguồn tài nguyên và đồng thời, cộng đồng cũng sẽ được hưởng lợi từ hoạt động du lịch. Hay nói cách khác, lợi ích kinh tế của du lịch nằm trong cộng đồng của họ để từ những lợi ích đó sẽ góp phần làm giảm tỷ lệ nghèo đói, cải thiện thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Khái niệm du lịch cộng đồng là gì?

Có thể bạn quan tâm:

➣ Du lịch sinh thái là gì? Tổng quan về du lịch sinh thái ở Việt Nam

➣ Kho đề tài luận văn thạc sĩ du lịch, khóa luận tốt nghiệp du lịch

Ví dụ về du lịch cộng đồng

Chúng ta sẽ cùng xem xét một số ví dụ về du lịch cộng đồng trên thế giới:

Tại Jamaica, cụ thể hơn là ở Vịnh Montego, trung tâm văn hóa Làng bản địa Rastafari luôn chào đón những du khách đến khám phá di sản thiên nhiên của Jamaica. Đến đây, du khách có cơ hội gặp gỡ các gia đình đích thực của văn hóa Rastafarian và được mời tham gia vào các hoạt động hàng ngày của họ: làm đồ thủ công mỹ nghệ, ẩm thực địa phương, nghề làm vườn truyền thống, âm nhạc và khiêu vũ, sử dụng thuốc thảo dược hữu cơ…

Hay trong Tour du lịch sa mạc Atacama (Chile) du khách sẽ ở lại với những người dân bản địa Lickan Antay ở giữa sa mạc. Thông qua các hoạt động văn hóa đích thực, du khách có được sự hiểu biết về truyền thống của tổ tiên Lickan Antay và mối liên hệ chặt chẽ của họ với thiên nhiên.

Đặc điểm của du lịch cộng đồng

Dựa theo khái niệm của du lịch cộng đồng, ta có thể đưa ra một số nhận định về đặc điểm của loại hình du lịch này như sau:

• Người dân địa phương được trao quyền làm chủ, quyền quản lý và thực hiện các dịch vụ du lịch tại địa phương. Hay nói cách khác, du lịch cộng đồng có sự tham gia chủ yếu của người dân địa phương.
• Lợi ích từ hoạt động du lịch cộng đồng sẽ được chia sẻ công bằng cho cộng đồng địa phương và các bên tham gia.
• Hoạt động du lịch cộng đồng mang đến cơ hội việc làm và cải thiện điều kiện sống cho cộng đồng địa phương.
• Điểm đến của du lịch cộng đồng phải là những nơi có nguồn tài nguyên du lịch đặc trưng, hấp dẫn và còn nguyên vẹn giá trị.
• Các dịch vụ du lịch cộng đồng cung cấp cho du khách phải đảm bảo có tính đặc trưng, đặc thù của địa phương cao và ít mang tính chuyên môn hóa.
• Bên cạnh việc phát triển du lịch, cộng đồng địa phương còn có trách nhiệm gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của địa phương.
• Phát triển du lịch cộng đồng góp phần làm đa dạng hoá các ngành kinh tế. Đồng thời vẫn duy trì và phát triển các ngành kinh tế truyền thống.

Các loại hình du lịch dựa vào cộng đồng

Vai trò của du lịch cộng đồng là gì?

Du lịch cộng đồng mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng địa phương trên nhiều lĩnh vực đời sống, từ kinh tế, xã hội, môi trường đến bảo tồn văn hóa… Cụ thể:

• Về kinh tế: Du lịch cộng đồng cung cấp cơ hội việc làm, tạo doanh thu, mua sắm hàng hóa tại địa phương và giới hạn các quỹ rời khỏi cộng đồng. Nó cũng giúp đa dạng hóa các hoạt động kinh tế ngoài canh tác, giúp giảm thiểu rủi ro trong những năm biến đổi khí hậu tạo ra năng suất thấp hoặc không đạt.
• Về xã hội: Du lịch cộng đồng giúp cho mọi người được đào tạo kỹ năng, cơ hội phát triển cơ sở hạ tầng cộng đồng (điện, đường sá, vệ sinh, nước) và các lợi ích sức khỏe (giáo dục quản lý nước và chất thải). Nó cũng thúc đẩy một cấu trúc cộng đồng bình đẳng hơn và sự liên kết với du khách nước ngoài giúp nâng cao niềm tin và niềm tự hào dân tộc trong người dân địa phương.
• Về môi trường: Bảo tồn môi trường, nâng cao nhận thức và bảo vệ động vật hoang dã là tất cả những lợi ích to lớn của du lịch cộng đồng.
• Bảo tồn văn hóa: Thông thường du lịch cộng đồng ngăn cản những người trẻ tuổi trong cộng đồng rời đến các thành phố lớn hơn, bằng cách tạo cơ hội việc làm cho họ tại địa phương.
• Chia sẻ giá trị: Trong một khu du lịch cộng đồng, có sự phân bổ lợi ích cho tất cả các hộ gia đình. Ví dụ như, mặc dù không phải tất cả các gia đình sẽ tổ chức homestay, một số có thể đóng vai trò là hướng dẫn viên hoặc cung cấp bữa ăn. Ngay cả những người không liên quan trực tiếp cũng được hưởng lợi từ việc sử dụng quỹ cộng đồng đã được thỏa thuận.
• Trao quyền cho phụ nữ: Một trong những kết quả lớn nhất của du lịch dựa vào cộng đồng là trao quyền cho phụ nữ trong cộng đồng. Bởi họ thường chịu trách nhiệm chính về việc quản lý và tạo ra kinh nghiệm và do đó là tạo ra thu nhập.

Vai trò của du lịch cộng đồng là gì?

Mục tiêu và nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng

Mục tiêu phát triển du lịch cộng đồng là gì?

• Góp phần bảo vệ môi trường và tài nguyên (tự nhiên và nhân văn).
• Đóng góp vào phát triển kinh tế địa phương thông qua việc tăng doanh thu du lịch và những lợi ích kinh tế khác cho cộng đồng địa phương.
• Khuyến khích và hỗ trợ sự tham gia của cộng đồng.
• Mang đến cho du khách một sản phẩm du lịch có trách nhiệm đối với môi trường và xã hội.

Nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng là gì?

Khi phát triển du lịch cộng đồng, cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Mối quan hệ sở hữu của cộng đồng về du lịch cần phải được thừa nhận, ủng hộ và thúc đẩy.
• Tôn trọng ý kiến của các bên tham gia, của cộng đồng và phải đảm bảo rằng các kiến nghị của cộng đồng được chuyển đến những người có trách nhiệm xem xét và giải quyết.
• Phải có sự đồng thuận của các bên tham gia và của cộng đồng địa phương.
• Khuyến khích, thu hút sự tham gia của cộng đồng vào tất cả các hoạt động du lịch cũng như bảo tồn tài nguyên văn hóa, thiên nhiên.
• Phải có ý thức tôn trọng các giá trị văn hóa của cộng đồng. Xác lập quyền sở hữu và tham gia của cộng đồng đối với việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và văn hóa hướng tới sự phát triển bền vững.
• Đa dạng vai trò tham gia của cộng đồng. Tăng cường giáo dục và đào tạo nâng cao chất lượng nguồn lao động địa phương
• Chia sẻ lợi ích từ du lịch cộng đồng một cách công bằng giữa các thành viên của cộng đồng, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân địa phương.
• Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, thúc đẩy niềm tự hào của cộng đồng.
• Giảm tiêu thụ và giảm thiểu xả thải.

Xu hướng phát triển du lịch cộng đồng trên thế giới và Việt Nam hiện nay

Thực trạng du lịch dựa vào cộng đồng ở Việt Nam

Có thể nói, du lịch là một ngành chiến lược mà nhiều quốc gia đều chú trọng đầu tư và phát triển. Bởi du lịch đã và đang trở thành một phần tất yếu đối với cuộc sống của con người, du lịch mang lại lợi ích kinh tế, tạo công ăn việc làm và mang lại thu nhập cho người lao động, góp phần tăng ngân sách cho địa phương có tài nguyên du lịch và cho cả quốc gia. Không những thế, du lịch còn là một ngành có sự liên kết chặt chẽ với các ngành nghề, lĩnh vực khác. Chính vì thế, du lịch phát triển sẽ kéo theo sự phát triển của nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác. Chưa dừng lại ở đó, du lịch còn đóng vai trò là cầu nối văn hóa giữa các quốc gia trên thế giới. Du lịch tạo ra khả năng giao lưu, học hỏi, hợp tác giữa các dân tộc, giữa các quốc gia. Từ đó giúp thu hẹp khoảng cách biên giới, đưa con người xích lại gần nhau hơn.

Ngày nay, nhu cầu thị hiếu của du khách đã được nâng cao hơn trong việc học hỏi và tìm hiểu thông tin về nhiều lĩnh vực trong khi đi du lịch, chẳng hạn như: Kinh tế, văn hóa, phong tục tập quán, tín ngưỡng, môi trường thiên nhiên, ẩm thực, người dân địa phương. Trách nhiệm của khách sạn tại điểm đến và các tác động đến môi trường là các vấn đề được du khách quan tâm hàng đầu. Bởi có như vậy, du khách mới có cơ hội được trải nghiệm tại các điểm du lịch nguyên sơ, độc đáo và không bị ô nhiễm làm cho chuyến đi của họ có ý nghĩa xã hội nhân văn hơn.

Từ số liệu thống kê của một cuộc khảo sát đã cho thấy, 60% du khách Mỹ sẵn sàng trả một mức phí cao hơn 5-7% cho các Tour du lịch bảo vệ văn hóa lịch sử của điểm đến. Du khách Anh, Úc sẵn sàng trả mức phí lên đến 1.500 USD / 2 lần nghỉ tại các khách sạn có chính sách bảo vệ môi trường địa phương. Và trong một nghiên cứu khác thực hiện tại Sapa, du khách quốc tế sẵn sàng chi trả mức phí tham quan gấp 4 - 5 lần nếu như số tiền ấy sẽ được sử dụng để phục vụ cho cộng đồng.

Nắm được xu hướng phát triển chung của du lịch cộng đồng trên thế giới, du lịch Việt Nam đã và đang nỗ lực phối hợp với các tổ chức quốc tế, chính quyền cộng đồng địa phương để xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng ở những khu vực có tiềm năng. Ở Việt Nam, mô hình du lịch cộng động đã được nghiên cứu và đưa vào thử nghiệm từ những năm 2000, bước đầu mô hình đã thu hút được rất nhiều khách đến tham quan đặc biệt là khách quốc tế. Một số mô hình đã được ghi nhận và mang lại hiệu quả tốt. Kể đến như Du lịch cộng đồng tại Vườn Quốc gia Ba Bể, khu du lịch Vân Long, Suối Voi…

Trên đây là những kiến thức tổng quan về khái niệm du lịch cộng đồng là gì. Mong rằng bài viết này đã giải đáp các câu hỏi mà bạn đang tìm kiếm.